O Makach w Mamma mia i o tym, co robić, żeby dzieci pokochały czytanie

W lutym zostałam zaproszona do telewizji śniadaniowej Mamma Mia (Polsat Rodzina), aby porozmawiać o książkach dla chłopaków od szóstego roku życia. W pierwszej chwili chciałam grzecznie odpisać, że dziękuję, ale nie przyjdę — co jest dla mnie oczywiste, bo nie lubię mówić publicznie — po kilku minutach zastanowienia pomyślałam jednak „zaraz, zaraz... jak nie teraz to kiedy? Może spróbuję?". To wyzwanie, a ostatnio polubiłam wyzwania.

Przy okazji Międzynarodowego Dzień Książki dla Dzieci (2 kwietnia) podzielę się z Wami tym, co chciałam powiedzieć, a nie zdążyłam (cztery minuty z groszami, to jednak bardzo niewiele) i dodam coś więcej o czytaniu przez dzieci w ogóle — na Instagramie wrzucając zdjęcie syna czytającego w samochodzie z czołówką na głowie, napomknęłam, że kiedyś napiszę, co robiłam, żeby ... z sukcesem zaprzyjaźnili się z książkami.

Maki w Mamma Mia

Zadanie dla mnie — wybrać 5-6 tytułów, które można polecić chłopakom w wieku 6+ i nie chodzi tu o nowości wydawnicze, tylko sprawdzone tytuły, książki, które zostaną przeczytane.
Trudne zadanie, bo trzeba znaleźć klucz — książek świetnych jest tyle, że wybranie kilku z kilkudziesięciu aż boli. Ponieważ w domu mam trzech ekspertów łapiących się do przedziału wiekowego czytelników, o których miała być mowa, postanowiłam wybrać tak, by wilk był syty i owca cała. Czyli sięgnąć po książki, które spełniły i moje i ich oczekiwania i prezentowały różne gatunki/typy książek. Stworzyliśmy listę, na której znalazły się pewniaki z naszej domowej półki.

Wybraliśmy książki z kilku grup tematycznych, mam nadzieję, że większości dzieci (i chłopakom) któraś z nich (jeśli nie większość) mocno podpasuje. Według nas są idealne dla dzieci w pierwszych latach podstawówki.

JAKIE KSIĄŻKI DLA CHŁOPAKÓW (I DZIECI) POWYŻEJ 6 ROKU ŻYCIA?

 A niech to gęś kopnie, Marta Guśniowska, il. Robert Romanowicz, wyd. Tashka.

Gęś po prostu kochamy! Książka zaskakuje treścią, a do tego skrzy dowcipem, ironią i mądrością. Świetna do wspólnego, głośnego czytania (przez rodzica), ale i samodzielnego przez dziecko. O sile przyjaźni, która da radę nawet czarnej, pierzastej depresji. Wybuchy śmiechu i chwile zadumy gwarantowane. Recenzja TU.

Lolek, Adam Wajrak, il. Mariusz Andryszczyk, wyd. Agora.
Ambaras, Tomasz Samojlik, il. Elżbieta Wasiuczyńska, wyd. Agora. Nie mogło zabraknąć w naszym przeglądzie książek mocno związanych z przyrodą i zwierzętami Opowiadają ciekawe historie, budują napięcie, a przy okazji uczą empatii i wrażliwości do naszych braci mniejszych, a do tego te ilustracje - przepiękne!
Recenzja "Lolka" TU. Recenzja "Ambarasa" TU

Seria o Tsatsikim, Moni Nilsson, il. Pija Lindenbaum, wyd. Zakamark. — seria o chłopcu, który rośnie i dojrzewa z książki na książkę — z czytelnikiem. W pierwszej części idzie do szkoły, w ostatniej jest nastolatkiem. Uwielbiam i moi synowie też (zwłaszcza Antek). Świetnie oddane relacje koleżeńskie i rodzicielskie. To książki mądre, napisane z dużym wyczuciem, wrażliwością i zrozumieniem dziecka. Tu nie ma tematów tabu, tu nie ma wstydu. Jest za to dużo szacunku, czułości i otwartości na uczucia i problemy młodych czytelników. Recenzja TU.

Zguba zębiełków, Tomasz Samojlik, wyd. Kultura Gniewu.  Wybrałam ją nie tylko ze względu na fabułę i wartości przyrodniczo-ekologiczne, ale i fakt, że to zwycięski komiks w plebiscycie Lokomotywa: ten komiks głosami czytelników zajął I miejsce spośród wytypowanych komiksów wydanych w 2018 roku. Człowiekiem od komiksów jest u nas w domu Staś — czyta je namiętnie — bardzo sobie sagę o Ryjówce chwali, pozostali też bardzo lubią!

Ocean to pikuś, Łukasz Wierzbicki, il. Marcin Leśniak, wyd. Sorus i Pogotowie Kazikowe — książka fakt, dziennik z podróży i pochwała marzeń, które dzięki naszej determinacji mogą się spełnić. Poruszyła nas bardzo i sprawiła, że przez kilka dni o niej rozmawialiśmy. O niej i naszym dzielnym kajakarzu, który przepłynął samotnie Ocean Atlantycki kajakiem. Recenzja TU.

Drzewa, Piotr Socha, Wojciech Grajkowski, wyd. Dwie Siostry.Nić Ariadny. Mity i labirynty, Jan Bajtlik, wyd. Dwie Siostry. Łączy je format (wielki) i to, że są pięknie wydane, świetnie zilustrowane, ogromnie ciekawe i przy okazji edukacyjne. Można czytać i oglądać je wyrywkowo, można strona po stronie. „Nić Ariadny"to wielkie rozkładówki z rozrysowanym w labiryncie mitem (na końcu książki każdy mit jet krótko opisany). Świetny wstęp nie tylko do "Mitów" Parandowskiego, ale i ukochanych przez młodych serii m.in. Ricka Riordana.

„Drzewa” to atlas, kalendarium, encyklopedia dendrologiczna, ale też lektura uchylająca drzwi do wierzeń ludowych i mitów, pokazująca drzewa na tle religii, kultury, sztuki i tego, co je otacza. Autorzy nie zapomnieli też o ich funkcji użytkowej. Kopalnia wiedzy (mnóstwo ciekawostek), podanej w prosty, przystępny sposób — to co przeczytamy, zapamiętamy. I pokochamy las. Czytajcie, oglądajcie! Recenzja TU.

Dziki robot, Peter Brown, wyd. Entliczek — Antek od razu wysunął tę kandydaturę. „Ja opowiem o Dzikim robocie!” Był na świeżo po lekturze i pod jej dużym wrażeniem.W tej książce jest i przygoda i fantastyka i dużo wzruszeń i poruszeń. Plus piękne ilustracje. Recenzja TU.


Dziennik Cwaniaczka, Jeff Kinney, wyd. Nasza Księgarnia — chłopaki powiedzieli, że od tego typu książek wielu zaczyna przygodę z samodzielnym czytanie. Humorystycznie i w przerysowany sposób przedstawiające wydarzenia z życia dzieciaków — śmieszą, wciągają, są lekarstwem na nudę. I czyta się je szybko, bo dużo jest w nich ilustracji. Czy to Cwaniaczek, czy Piętrowy domek na drzewie, czy Kapitan Majtas i wiele innych (tych serii jest naprawdę mnóstwo!) — pokazują, że książki mogą być fajne.

 CHŁOPCY (i dziewczynki)  POWYŻEJ 6 ROKU ŻYCIA — czy czytają i jak czytają? 

Temat jest szeroki, bo grupa czytelników jest zróżnicowana.
1. To dzieci, którym regularnie się czyta, dla których książka jest naturalnym „przedmiotem” w domu, a samo czytanie rytuałem i czynnością wpisaną w rytm dnia — z niewielkim wsparciem bliskich trafią na „swoje” książki tak czy siak. Z pomocą rodziców, a potem i biblioteki, gdzie będą częstymi gośćmi. Jedne książki pociągają za sobą kolejne — po autorze, z polecenia bibliotekarzy, po wydawnictwie, po serii ...
I dzieci, które same już czytają i to lubią i chętnie sięgają po książki — ważne, by się nie zniechęciły, nie sięgnęły po łatwiejsze media. Wygodna dla oczu czcionka, nie za wiele treści do samodzielnego czytania plus czytanie przez rodziców dłuższych i wciągających książek.

2. Dzieci, które nie mają czytelniczej przygody w życiorysie — nikt im nie czyta, „bo nie lubią”, a w domu jest kilka książek na krzyż (albo jak pokazują badania BN w ogóle!). Trzeba je zachęcać i zanęcać, podsuwać ciekawe książki, ale nie wymagać, żeby dziecko samo je przeczytało, tylko czytać  razem z nim. Na głos. To naprawdę zaprocentuje! Tu widzę ogromną rolę szkoły, czyli nauczycieli i bibliotekarzy — to oni powinni zachęcać, czytać fragmenty, polecać, pokazywać, opowiadać...

Dlaczego warto czytać? Czy to potrzebne?

Oczywiście, że tak! Elektronika daje łatwą i prostą rozrywkę, odcina od świata rzeczywistego, ekran hipnotyzuje. Książki rozwijają wyobraźnię, ćwiczą myślenie analityczne, edukują, a czytanie sprawia, że ortografia przestaje być koszmarem, łatwiej się człowiek wypowiada i buduje zdania. Czytania poprawia koncentrację, ćwiczy pamięć. No i to, co najważniejsze: książki dają wiedzę o ludziach i tym, co nas otacza, rozwijają empatię i budują światopogląd. Wymieniać można długo...

Jak (nie) zachęcać?

Obserwuję potrzebę części rodziców dokształcania dzieci na każdym kroku, to sięganie po książki edukacyjne, przepełnione wiedzą, albo chociaż jasnym i czytelnym morałem. Inne wydają im się bezwartościowe, na inne szkoda czasu. No bo po co? Krecią robotę robi też często szkoła: lektury pisane niezrozumiałym dla współczesnego dziecka językiem i za nudne, mogą rzutować na wyrobienie sobie przez dziecko przekonania, że WSZYSTKIE KSIĄŻKI SĄ TAKIE.

Na tym etapie czytelniczym trzeba zachęcać, a nie zniechęcać do czytania, a podtykając im wyłącznie encyklopedie (i to te „niższego sortu"), albo nudne, grzeczne, okraszone mocno wywalonym morałem książki — robi się coś odwrotnego. Książka ma bawić, ma być rozrywką! Atrakcją konkurującą z innymi formami spędzania wolnego czasu. Wierzcie mi, kiedy tak się stanie — dziecko książkę doceni i polubi to w odpowiednim momencie sięgnie i po inne. Kiedyś burzyłam się na książki czysto rozrywkowe, prześmiewcze, nie za fajnie wydane — wydawały mi się „gorsze”. Teraz, jak widzę w liście do św. Mikołaja prośbę o trzy najnowsze tomy „Dzienniczka Cwaniaczka”, to pędzę z uśmiechem do księgarni.

Widzę odrzucanie przez rodziców  książek wymagających. książek „dziwnych”, które zaskakują — albo bez tekstu („obejrzysz w pięć minut, weźmy coś innego! Do czytania”)) albo zaskakujących szatą graficzną (dziwna jakaś, czarna, dziecko będzie się bało) — mnóstwo dzieci karmionych jest książeczkami Disneya i książeczkami, do których ilustracje tworzone są przez ludzi, którzy ledwie potrafią rysować, albo pozbawieni się minimalnego choćby poczucia estetyki. Słowo książeczki, którego nie lubię, użyłam tu celowo. Bo to nie są książki. Natomiast książki artystyczne — inne — pokazują różnorodność i możliwości, rozwijają wyobraźnię, wymagają większej aktywności (często i od rodzica, który „czyta” ją z dzieckiem, zadaje pytania, czy inicjuje jakąś opowieść).

Co jest potrzebne? 

Joanna Olech powiedziała kiedyś zdanie, które zapadło mi w głowę, że w pewnym momencie tracimy chłopców dla kultury. Dziewczyny czytają, a chłopcy przestają, odchodzą. Bardzo zapadło mi to w głowę i trochę zmroziło. Sama mam trzech synów, których od urodzenia wychowuję w otoczeniu książek i miłości do czytania. Starałam się nie popełnić błędu — po prostu czytałam im i podsuwałam ciekawe książki, różne książki, uważnie obserwując, które najbardziej się podobają. Trzech chłopaków, różne gusty. Tak w telegraficznym skrócie: Franek gustuje w fantasy, Staś jest wielbicielem komiksów, Antek lubi dziecięco-młodzieżową obyczajówkę.

Moje chłopaki ku mojej radości czytają i to dużo. Czytają książki ze szkolnej biblioteki, czytają nasze książki domowe, czytają z biblioteki miejskiej. Franek (13 l) zajął w szkole drugie miejsce wśród szóstoklasistów w rankingu czytelniczym (był wyczytany na apelu, dostał dyplom)  —  w szkole moich synów jest biblioteka, która świetnie działa, dzieci zbiegają się tu na przerwach, pożyczają książki, polecają je sobie i czytają! Czasem słyszę oburzenie w ich głosie, bo nie mogli na jakiejś przerwie czytać, bo się... nie zmieścili, był komplet i panie bibliotekarki wpuszczały jedynie dzieci, które oddawały lub pożyczały książki!). Franek był na bakier z ortografią. Teraz bez przygotowania, po chorobie potrafi dostać 5. "Bo dużo czytasz " — mówi mu polonistka.

Jednak nie zawsze było tak pięknie. Był czas, że nie chcieli czytać, że mówili "ja nie lubię", "ty nam czytaj", "książki są nudne". Bolało mnie serce, zastanawiałam się, co zrobiłam źle, może za dużo tych książek, może przesadziłam i ich zniechęciłam? Może proroctwo Joanny Olech się sprawdza i moi synowie przechodzą już na tę drugą — nieczytelniczą stronę? To ten wiek?

Ale nie odpuściłam. Dalej robiłam swoje, żonglowałam książkami, podsuwając im te, według mnie najlepsze, od których sama nie mogłam się oderwać. Czas mijał i ... zaskoczyli. Każdy w swoim czasie i w swoim stylu. Czytają. Wieczorami przed zaśnięciem — obowiązkowo. Ale i po szkole, czasem — jak książka jest super hiper — widzę jak czytają raniutko, zaraz po obudzeniu. Zdarza się, że w podróży, na trasie, czytają z czołówką na głowie. Już jestem spokojna, oni czytać będą.

Zadziałało! Co? Czytanie w domu (nie tylko moje chłopakom, ale i w ogóle czytanie przez dorosłych — sobie, dla przyjemności). Dzieci widząc czytających rodziców odbierają to jako normalną formę spędzania czasu. Biblioteka/szkoła — wsparcie z tej strony jest baaardzo ważne. Ostatnie czytelnicze odkrycia i zachwyty Riordanem, czy Mullem to nie moja zasługa, tylko pani z biblioteki :)

Wierzę, że poza wszystkimi korzyściami na etapie szkolnym, czytanie zwyczajnie będzie dawać im frajdę. I że książka czasem ich zainspiruje, czasem da kopa, czasem zabierze w daleką podróż, a czasem przytuli. Bo książki takie już są...

Fot. na zdjęciach z gospodynią programu panią Katarzyna Supeł-Zaboklicką.